Vahiy Sürecinde Kölelik Ahkâmı ve Metodolojik Bir Tahlil

İslâm’da birçok hüküm nüzul süreci boyunca beşerî olgular da dikkate alınarak tedrici bir şekilde konulmuştur. Kölelik ile ilgili hükümler de bu kapsamda değerlendirilebilir. 
 Kölelik, insanlık tarihinin ilk dönemlerine kadar geçmişi olan sosyal statüdür. İslâm'ın geldiği dönemde tüm dünyada olduğu gibi Kur'an’ın indiği coğrafyada kölelik kurumu canlı biçimde yaşatılmaktaydı. Kur'an, toplumun problemine düzenleyici getirdiği olgusuna duyarsız kalmamış konuda birtakım ortaya koymuştur. Çalışmada sürecinde hükümlerin nasıl seyir takip ettiği surelerin sırası esas konulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede öncelikle Kur'an’da köle ve anlamı-na gelen konu bağlantılı kavramlar tespit edilmiş söz konusu kavramların hangi bağlam-da ayetlerde kullanıldığı Sonrasında ise geçtiği âyetler, değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
 Kur'ân-ı Kerîm’de ya anlamına gelebilecek kavrama yer verilmiştir. Erkek kadın kölenin farklı ifade edilmesine bağlı olarak “abd/ibâd”, “fetâ/feteyât”, “rakabe/rikâb”, “eme/imâ”, “meleket yemin/meleket eymân” kelimeleri köle/cariye anlamında kullanılan başlıca kav-ramlardır. Kölelikle alan diğer kavram “esir/esrâ/usârâ” dır. İlgili âyetler okumaya tutulduğunda, Kur’an’ın Mekke döneminden itibaren belli kesimini oluşturan kölelere kalmadığı, köle-lerin hürriyetine kavuşmaları için mü’minleri teşvik efendilerin cariyeleri cinsel birlikteliklerini meşru gördüğü anlaşılmaktadır. Medine dönemine gelindiğinde yeni toplum inşa etmeye hukuku daha fazla ayetin nazil görülmektedir. ayetler, taraftan mevcut kölelerin durumunu ıslah hürriyetlerine kavuşturmaya dönük koyarken, öteden beri müessesine kaynaklık eden sebepleri ortadan kaldırmaya yönelik düzenlemeler getirmiştir. inen âyetlerle hürriyeti-ne kavuşturulması edilmekle yetinilmemiş, kişilerin bilerek hataen yapmış oldukları bazı suçlardan kaynaklı günahların kefâreti âzat etmeleri zorunlu vecibe haline getirilmiştir. Efendilerin yaşadıkları birliktelikler görülmüş, efendisinden çocuk sahibi cariyelere ‘ümmüveled’ statüsü verilerek özgürlüklerine kavuşma imkânı tanınmıştır. Diğer cariyelerin evlendirilmeleri emredilmiş, ‘mükâtebe’ usulüyle kavuşmak isteyen hakkın tanınması istenmiştir. kurumsallaşmasına bireysel yükümlülüklerle birlikte devlet gelirlerinin/sadakaların kısmı-nın harcanması esası getirilerek kurumsal anlamda desteği sağlanmıştır. Savaş durumu hariç köleliği besleyen kaynaklar yasaklanmış, köleliğin tek kaynağı savaş sonrası alınan esirlerle sınırlı kalmıştır. Savaşta esirlerin statüsüne geçiril-mesi emri/talebi olmamakla çok tarihi şartların gerektirmesi ‘mukâbele bi’l-misl’ başvurulan uygulama dolaylı olsa Kur'an tarafından onaylan-mıştır. Başka kölelik, olumladığı yaygın olgunun yol açtığı toplumsal gerçeklik toplumlarda Müslüman var olmaya devam etmiştir.
 Sonuç olarak, olgu kabul etmekle birlikte, iyileştirmeye vaz ederken tedbirlerle krize açmadan müessesini aşamalı tasfiye etme yoluna gittiği, savaşlardan sonra geçirilmesinin Kur'ânî emir olmayıp şartlarla alakalı durum sonucuna varılmıştır.